|
Wim Rhebergen Interviews ► Home ► Contact: info@rhegie.com Website Annelies Rhebergen► Interview 11 april 2006 |
|
Annelies Rhebergen
|
|
|
|
|
|
Haar muziek wordt verspreid door de fa. Poeltuyn in Hillegom en is verkrijgbaar via bladmuziekwinkels. Ook bij Annelies zelf kunt u haar boeken bestellen. (Annelies.Rhebergen@zonnet.nl) en op de webwinkel van ABC-antroposofieboeken.
Cd Facetten In november 2006 is de cd. Facetten met muziek van Annelies Rhebergen gepresenteerd. Brian Lamb (pianist) speelt
Jaarcyclus 'Een ander besef van tijd' Facetten Ontmoetingen De vier elementen Verangela Chanti Finale Valzer Tre sementi
Ter gelegenheid van de presentatie dichtte Vera Brouns
Muziek komend met het morgenrood opspringend in de dag luisterend tot klinken gebracht iedere melodie een avontuur.
U kunt de cd. bestellen bij www.
antrovista.nl of e-mail:
facetten@gmail.com Via muziek-ecards kunt u kennis maken met muziek van Annelies Rhebergen. De ecards met muziek kunt u ook gratis aan anderen versturen. De ecards zijn eveneens te vinden op www. antrovista.nl Facetten De
schilderes Tijdens
de uitvoering worden deze kunstwerken geëxposeerd. Ook kunnen ze een aantal
weken blijven hangen. Dit kan in overleg. Wie hierin geïnteresseerd is, kan contact opnemen met Annelies Rhebergen. (Annelies.Rhebergen@zonnet.nl) Links
Voorbeelden van haar muziek
|
|
Annelies Rhebergen-Traanman was een voor mij onbekende naamgenoot, die componeert. Ik mailde haar met het verzoek eens te mogen kennis maken en haar te interviewen voor de website. Ogenblikkelijk reageerde ze enthousiast. Ik was welkom en Piet mocht ook meekomen. En zo vertrokken Piet en ik naar Warnsveld, waar ze woont. Een verslag van een boeiende middag.
Als we aankomen staat de lunch al klaar. Ik zie in de hoek van de kamer een prachtig glanzende Bechsteinvleugel. "Bijna honderd jaar oud", zegt ze, "een paar maal gereviseerd en zij heeft een heel mooie klank. My grand old lady." Later in de middag zal ze enkele van haar composities voor ons spelen en kunnen we zelf de warme klank van het instrument bewonderen. Haar katten Sofia (Gubaidulina) en Johann Sebastian (Bach) luisteren mee.
De
eerste compositie
"Het was 1984 - een vriendin vroeg me iets op de lier te spelen bij de doop van haar dochtertje. Ik kon echter niet zo gauw geschikte muziek vinden en zei toen: "Ik maak zelf wel wat!" Ik hoorde het me zelf zeggen en tegelijkertijd wist ik dat ik het ook kon en de muziek zou maken. Het besef trof me in verschillende bewustzijnslagen. De compositie is opgebouwd uit pentatonische melodieën." (Pentatoniek berust op een toonsysteem, waarbij slecht 5 - penta - tonen de toonladder vormen; meestal wordt de vierde en zevende toon weggelaten.) "Er is geen grondtoon en aan de melodie komt geen einde; ze gaat maar door, roept steeds nieuwe bewegingen op en voert naar de voor het kind zo vertrouwde hemelse sferen”. Het is een bewuste keuze. Een jong kind neem je in de armen, je wiegt het en je zet het niet zomaar op de grond. Mijn kinderen - ik heb twee zonen - heb ik in hun vroege kindertijd alleen maar pentatonische melodieën aangereikt; ik verzon ze zelf en speelde ze voor hen elke dag op de lier en ook voor het slapen gaan. Na de doopdienst kwam de priester naar me toe en zei dat hij de kracht van de compositie had ervaren. Woord en klank gingen goed samen. De priester is destijds een goede vriend van ons geworden en heeft me onlangs nog gevraagd om een reeks composities te maken ten behoeve van de zondagsdienst voor de kinderen. Ik ben blij met zijn vraag. “Ik heb me voorgenomen er deze zomer aan te werken."
Michaël en de kracht van een enkele toon We komen te spreken over 'Michaël', haar eerste pianocompositie, die ze later heeft opgenomen in de cyclus: 'Een ander besef van tijd'. "De cyclus geeft uitdrukking aan de manier waarop ik het innerlijke geloof in tijd door het jaar heen beleef. Toen ik 24 jaar was, ben ik in aanraking gekomen met de antroposofie en de Christengemeenschap. Het was voor mij een thuiskomen. Alles voelde van begin af aan vertrouwd. De Christengemeenschap is een religieuze vernieuwingsbeweging uit de vorige eeuw. Ze maakt in haar eredienst gebruik van de antroposofische inzichten van Rudolf Steiner (1826-1925). De Christengemeenschap kent zeven sacramenten: doop, kinderdienst, mensenwijdingsdienst (de dienst voor volwassenen), huwelijkswijding, biecht en stervenswijding. In de Christengemeenschap wordt de mens begeleid bij de belangrijke gebeurtenissen in het leven: de geboorte van de mens, zijn groei en volwassenheid, het huwelijk en het sterven. De persoon van de aartsengel Michaël, met het vlammend zwaard en de weegschaal en die volgens ”Zijn naam is als God”, Heer van de engelen, die het gevecht met de draak aangaat (Openbaring 12: 7-9), heeft altijd mijn aandacht gehad. Toen ik de compositie schreef, wist ik dat het een krachtig stuk zou moeten zijn, een uitdrukking van de strijd die gevoerd wordt tussen Michaël en de draak. Welke muzikale middelen zijn daarvoor? Ik heb ontdekt dat er in elke toon van nature een enorme kracht schuilt en veel inhoud bevat. Of anders gezegd: In elke toon klinkt een heel orkest. Er zijn dus niet veel tonen nodig om iets uit te drukken in muziek. Ze gaat achter de vleugel zitten, slaat een toon aan. "Ik zeg wel eens: Laat de toon maar staan, dat is genoeg." En na een korte pauze zegt ze: "Ik ben steeds op zoek naar de essentie van de toon en naar dat wat er tussen de tonen aanwezig is." De aangeslagen toon klinkt nog in onze oren als ze een volgende toon aanslaat, de kwart, de vierde toon in de toonladder; en daarna volgt de kwint, de vijfde toon. "Bij de kwart blijf je als het ware in hetzelfde bereik", zegt ze, "Je kunt verder en je kunt terug. Bij de kwint ga je als het ware de drempel over en kom je in een nieuw belevingsgebied. Hoor maar!" Pieter en ik ervaren bevrijding, verlichting, een nieuw perspectief. Michaël bestaat uit tonen, krachtige tonen. De compositie verklankt het bijbelverhaal van de engel met het zwaard en de weegschaal. De jaarcyclus 'Een ander besef van tijd' bevat in totaal 17 stukken en geeft een gedetailleerde beschrijving van het jaar. In het voorwoord schrijft zij: "Mijn bedoeling is om met zo weinig mogelijk noten de sfeer uit te drukken die elke tijd van het jaar in zich heeft."
Trilogie Wij komen te spreken over de Trilogie, een indringend en bewogen muziekstuk, dat de jaarcyclus afsluit in de periode van november, de tijd van Allerzielen en Allerheiligen. Het is geschreven voor een overleden vriend, die ziek was tussen 1990 en 1993. Ik heb de drie delen genoemd: het lijden, het overlijden en communicatie tussen twee werelden." In zekere zin komt dezelfde thematiek terug in Ontmoetingen 3 uit de bundel Facetten. Het is geschreven kort na het overlijden van haar schoonmoeder en voor haar gemaakt. Annelies: "Mijn schoonmoeder was altijd een kerngezonde vrouw, maar werd plotseling ziek en overleed drie weken later. Ik wist uit mijn verpleegkundige ervaring - voordat ik me geheel aan de muziek wijdde, heb ik jarenlang in de verpleging gewerkt o.m. als docent verpleging in Hengelo (O) - hoe belangrijk het is om in het zicht van het nadere einde over de drempel van het stilzwijgen heen te stappen en met elkaar als familie deze periode van afscheid nemen bewust te beleven. En gelukkig is het zo gegaan. Het werden zeer bijzondere dagen. De compositie Ontmoetingen 3 is daarvan een uitdrukking.
De fenomenologie van de toon en de samenhang van de dingen Annelies geeft al langere tijd cursussen voor volwassenen waarin de fenomenologie van de toon centraal staat. Ze zegt daarover: "In deze cursussen gaat het om ervaring en beleving. Wat doet een toon? Waar komt hij vandaan? Waar komt hij bij je binnen? Waar verlaat hij je? Waar gaat de toon heen? En wat heeft dat alles te maken met je zelf? Met je houding en de stemming waarin je verkeert, met de bewegingen die in je worden opgeroepen, met de ruimte in je en om je heen? De antroposofie kent de euritmie, bewegingskunst. De euritmie maakt het woord en de muziek zichtbaar door middel van gebaren. Mijn ervaring is dat euritmie iets wezenlijks toevoegt aan muziek." In de antroposofie bestaat kennis over o.a. de samenhang van toon, toonsoort, ruimte en beweging, jaargetijde en astrologisch beeld. Ter voorbereiding van het gesprek heeft Annelies me een schematisch overzicht daarvan gegeven, een notitie die ze gebruikt bij haar cursussen. Ik vraag haar hoe deze cognitieve kennis zich verhoudt tot de min of meer intuïtieve benadering van de muziek, die zij voorstaat.
Er zijn 12 toonsoorten met ieder z’n eigen karakter, eigen uiterlijke verschijnselen en ieder zijn eigen geestelijke wezen. Het is nodig om onze nog dromende geestelijke organen te openen, om het wezen van de toonsoorten te leren kennen. De Es-majeur is de toonsoort van de liefde, de diepe geestelijke liefde, de vroomheid en de vertrouwelijke gebedsgesprekken met God, ook van de schaduwkanten, gevoelens van angst en peinzende vertwijfeling. Es is de meest geestelijke van alle toonsoorten en openbaart - samen met c-mineur, de parallel - de meest verborgen gemoedsbewegingen, waarin iets hoorbaar wordt van de geheimzinnige lotsbestemming van de mens. Veel kerstmuziek is in Es geschreven."
Ze lacht. "Zo schematisch als het op papier staat, is het niet bedoeld. We werken in onze cursussen precies omgekeerd. Het gaat bij ons om belevingen en stellen ons open. Wij nemen waar. En stellen de vraag wat er in ons wordt opgeroepen. Welke kleuren? Welke klanken? Het gaat er om onze belevingswereld groter en bewuster te maken, samenhang te voelen, direct te ervaren en waar te nemen, zonder de barrière van het denken. Mijn ervaring is dat dit openstellen mij inspiratie geeft en de aanzet vormt om muziek te componeren. Pas later zie ik dan wel wat ik gedaan heb en denk ik daarover na”. Op deze manier zijn ook de stukken van De vier elementen ontstaan: Aarde, Water, Herfstluchten en Vuur. Ik luisterde naar de wind en hoorde de intervallen, die de wind blies. En vuur - zo vroeg ik mij af bij het zien van een brand in de bergen: Hoe klinkt dat? En hoe voelt dat? Wat ontstaat er in mij bij vuur? Het is een indringend proces, waarin geest en lichaam bij betrokken zijn en een geheel vormen. Bij het componeren van het deel Luchten begon ik zonder dat daartoe aanleiding was, dieper te ademen en bij het deel vuur voelde ik vreugde, blijdschap, warmte, enthousiasme: dat is letterlijk in God zijn, (en- theos- siasme). Als je eenmaal samenhang voelt, is het ook niet zo moeilijk meer om te begrijpen dat natuur en landschap, maar ook het sterrenbeeld en de astrologische constellatie waarin je je bevindt, van invloed zijn op je zelf en de dingen die er gebeuren. Dit te beleven is een leerproces, wat voordurende oefening vraagt."
Het proces van componeren "Eveneens componeer ik niet vanuit een gedicteerd schema, of een toonsoort of uit de dictatuur van maatstrepen. De klank is vrij en vindt haar eigen weg. Ik ben ervan overtuigd dat er overal muziek is, toon, trilling, klank. Als de dirigent een toon aangeeft, is het besef van de toon er al voordat deze gezongen wordt. Het gaat erom je hiervan bewust te worden. Ik heb vaak het gevoel dat we de materie - dat wat ingewikkeld en ingeklonken is - weer vrij moeten maken. Bij mij begint dat soms met een enkele toon, een interval, een idee. En dan ontwikkelt zich dat verder. Ik hoef bij wijze van spreken de muziek alleen maar op te schrijven. En als het stagneert, neem ik een pauze en laat het los. Later bevraag ik de compositie: Hoe wil je verder? Wat wil je dat ik doe? Soms zeg ik dat hardop, denk het dus niet alleen in mijn hoofd, maar spreek ik het luid uit. Als ik de vraag uitspreek, is het alsof de vraag duidelijker bestaat. Vervolgens wacht ik en sta open voor wat er komt."
Jeugd Annelies werd 4 december 1951 in Enschede geboren in een gezin van 4 kinderen, twee meisjes en twee jongens. Haar vader zat gedurende de oorlog in het verzet, werd opgepakt en gevangen gehouden in de concentratiekampen van Vught en Amersfoort. Deze ervaringen drukten een onuitwisbaar stempel op zijn leven. De wreedheden en martelingen uit deze periode kon hij niet vergeten en bleven hem plagen. Annelies was enerzijds gehecht aan haar vader, maar vreesde anderzijds zijn woede-uitbarstingen. Daarenboven kreeg zij, toen ze drie jaar was, polio. Haar hele jeugd heeft in het teken van deze ziekte gestaan. Ze werd vanaf haar derde tot twaalfde jaar zeven maal geopereerd en ze werd in het kader van de behandeling 's nacht gefixeerd, opdat haar lichaam maar niet scheef zou groeien - een drama voor een kind dat wil spelen en bewegen. In de cyclus 'Facetten' komen deze aspecten van haar leven tot uitdrukking. Ze speelt de beginregel van het eerste stuk. In linkerhand en rechterhand een reeks van g en e (so en mi), lento dolce, p en sempre legato, met pedaal. Ze zegt: 'Het is een wiegende beweging, die de harmonie uitdrukt. Bovendien de eerste twee tonen die je een kind vanzelf aanbiedt, let maar eens op! Maar dan komt de verstoring. In de partituur staat 'tumultuoso' en de forte in de linkerhand. En dan gaat het naar tutto la forza, fortissimo. Direct hoor je daar veel spanning en geweld. Facetten is opgebouwd uit ( en aangeduid met en door)de begrippen: harmonie, verstoring, verlamming, fixatie, angst en pijn, karakter, doorzettingsvermogen, moed, vergeving en tenslotte bevrijding. Annelies speelt en duidt elk motief, elke toon. Een autobiografisch stuk. Ze zegt: "Het is meer dan een verhaaltje. Het is een proces, een metamorfose. Hoor de verlamming, de vermoeiende traagheid, de machteloosheid die ik ervoer. Ik voelde me kwetsbaar, weerloos, was gefixeerd. En dan is er het verdriet, de alles bepalende pijn, de angst. En dan de agitatie, de boosheid en het verzet. Met de kwarten zet je iets neer, karakter, doortastendheid, doorzettingsvermogen. Door intens te luisteren naar de verschillende intervallen leer ik er steeds meer aan te beleven en gebruik ze dan ook vaak heel bewust in sommige passages. De tonen en motieven worden herhaald spiegelen zich, maar komen wel steeds in een nieuwe context te staan. De klanken worden daardoor steeds milder. Na de strijd is er de vergeving en de bevrijding. Zonder vergeving is er geen bevrijding, geen nieuw begin. De elementen die de verstoring hebben veroorzaakt, zijn opgenomen in een nieuw harmonieus verband. Het octaaf wordt belangrijk. In de octaaf ervaar ik de hele mens. De octaaf staat! Wij staan, als het enige wezen op aarde! Toen ik Facetten geschreven had, kon ik pas de moeilijkheden van mijn jeugd goed achterlaten, althans zo zie ik dat nu." "En hoe is het dan als je deze stukken opnieuw speelt? " "Ja, in het begin was dat soms heel moeilijk, omdat de gevoelens van angst en paniek uit mijn kinderjaren opnieuw in mij levend werden gemaakt, maar het was ook heilzaam en genezend. Op een gegeven moment kon ik het stuk met een zekere afstandelijkheid liefdevol en vrij spelen”. Ik heb gemerkt dat de mensen die mijn muziek horen, er sterk door worden aangesproken. Mijn muziek, ogenschijnlijk technisch eenvoudig, is in zoverre moeilijk dat het een beroep doet op de innerlijke houding en de geconcentreerde aandacht van zowel speler als luisteraar. Het is geen muziek om maar zo even te spelen of te beluisteren. Ik ben me daarvan bewust."
Verangela
"In deze compositie zet ik opnieuw persoonlijke ervaringen om in muziek", schrijft Annelies in het voorwoord van haar vijfde bundel pianomuziek. De compositie gaat terug op een wonderlijke ervaring die ze meemaakte, toen na een week intensief werken in de Vrije Hogeschool voor Geesteswetenschappen, ”Das Goetheanum”, in Dornach (Zwitserland) haar hand tussen de autodeur klem kwam te zitten. Ze verkeerde in een soort shocktoestand. Annelies: "Een grote gestalte vulde de kamer waarin ik later liefdevol verzorgd werd. Ik zag een witte, melkachtige. wolkachtige substantie, waarvan ik ogenblikkelijk wist dat het een engel was. Ik begroette haar en sprak haar aan. Later heb ik begrepen dat haar naam Verangela was, Ware Engel. Ik was confuus, op een goede manier, blij en enthousiast. Er ging een enorme rust van haar uit. Ik voelde me bevestigd. Ik wist dat ik op een goede manier bezig was en dat ik ermee door zou gaan." Annelies pakt een boek en laat ons een afbeelding zien van het schilderij over "Het laatste oordeel“ van Fra Angelico. Het schilderij hangt in het Nationaal Museum in Berlijn en dateert uit ca. 1435-1440. "Zie je hoe in het linker gedeelte van het drieluik engelen en mensen elkaar de hand reiken! Dat heb ik toen we van Dornach weer naar huis reden, mogen meemaken. Terwijl ik in de auto zat, verscheen ze opnieuw en ik hoorde muziek. In een boekje dat ik bij me had, noteerde ik de noten. Ook de naam 'Verangela' rolde zomaar uit mijn pen en ik zag hoe de engel me de naam bevestigde. Met minieme bewegingen gaf zij te kennen dat wat ik schreef, goed was. Of beter gezegd: Ze bewoog niet wanneer het in haar ogen goed was wat ik deed, maar wanneer ik een richting op ging die zij niet wilde, gaf zij mij dat aan door heel licht te bewegen. Later, toen ik mijn notities aan de vleugel uitwerkte, was zij er weer." Annelies begint te spelen. De engel Verangela daalt voor ons af in de begintonen van de compositie. Annelies: "Ik heb met deze ervaring begrepen dat engelen en mensen samen dienen te werken om iets tot stand te brengen. Zij hebben ons nodig en wij hen. Tussen engelen en mens bestaat een wederzijdse afhankelijkheid, dat ook een gezamenlijke verantwoordelijkheid impliceert." Ze gaat verder: "Als kind wist ik al dat er engelen zijn die zich om ons bekommeren. Ik had spirituele ervaringen en ervoer ook hoe moeilijk het was om daarover met anderen te spreken. Dat maakte me als kind eenzaam. Anderzijds maakten die spirituele ervaringen me ook sterk en hielpen me te overleven."
Esperienza Medioevale We komen te spreken over haar pianocompositie Esperienza Medioevale - Middeleeuwse Ervaring. Ze werd teruggevoerd in een soort droom naar, zoals ze zelf aangeeft, een vorig leven. Annelies: "Mijn ervaringen met zulke belevingen is dat je ogenblikkelijk weet of het een droom is of een spirituele beleving. Dit was echt. Ik werd in Middeleeuws Italië gevierendeeld. Mijn onderlichaam was al weg, een beleven dat ik later heb geassocieerd met mijn verlamming tijdens de kindertijd in dit leven. Het vreemde van het gebeuren was dat ik niet bang was of dat de sfeer niet goed was. In tegendeel, mijn kinderen waren in dezelfde ruimte en ook enkele van mijn vrienden waren er. En ik wist dat wat er gebeurde, moest gebeuren." "Waarom moest je worden gevierendeeld?" "Ja, wist ik dat maar! Ergens weet ik dat het te maken heeft met het uitdragen van het ware Christendom. Was ik een ketter in het Roomse Italië? Een Kathaar? Een tempelier? Ik weet het niet. Ik moet het nog verder uitzoeken." Annelies: "Het gebeurde allemaal op een vroege ochtend in ons huis in Montalto Ligure, een Middeleeuws bergdorpje in Noord-Italië, dichtbij de Middellandse Zee. Wie open staat voor het spirituele, ontvangt de antwoorden op de vragen, die zij of hij stelt. Dat weet ik en daarmee heb ik al veel ervaring. Onlangs had ik een intense ervaring, waarna gesproken werd van een nieuw soort geduld. Wat werd daarmee bedoeld? Ik wilde componeren, een nieuw stuk schrijven, maar wat is dan een nieuw soort geduld? Totdat iemand mij zei: "De beleving moet je eerst dulden". Dus eerst accepteren en innerlijke barrières opheffen. Ineens begreep ik het. De uitspraak zette alles op zijn plaats."
Slot Het is half zes. De tijd is omgevlogen. Annelies: "We zijn nog lang niet uitgepraat." Wij beamen dat. De katten Sofia Gubaidulina en Johann Sebastian vinden het evenwel onderhand ook genoeg en beginnen zich te roeren. Thuis gekomen speel ik nogmaals enkele stukken van Annelies. Met een hernieuwde intentie. Haar muziek is ontroerend mooi. De muziek van Annelies Rhebergen wordt inmiddels in verschillende landen van Europa, in Vietnam en San Francisco gespeeld. De befaamde musicoloog Theo Willemze schrijft over haar muziek in Pianowereld januari 2005: "Annelies Rhebergen verrast en laat je verwonderd staan doordat zijn haar eigen componeerschoenen schoeit, om het maar eens zo te zeggen. Er is in haar pianostukken niets geforceerds te ontdekken en anderzijds geen enkele poging om welke school dan ook na te volgen." Michael Kurtz, de musicoloog en biograaf van Sofia Gubaidulina en anderen, die ze persoonlijk kent, heeft haar in 2001 gestimuleerd door te gaan met het uitgeven van haar muziek. Ook heeft hij in Duitsland en San Fransisco actie ondernomen om haar muziek onder de aandacht van anderen te brengen.
|
![image004[1]](anneliesrhebergen_bestanden/image004.jpg)